Motivasjon

Alle som har levd saman med eit dyr veit at det formidlar kjensler og at det har temmeleg sterke behov. Og det gjeld alle levande vesen. Også «dei dumme sauane». For meg er hovuddrivkrafta bak min livsstil å produsere mat med stor livskvalitet. Kvantumet er lite, men mitt bidrag er ikkje uvesentleg. Ingen kan gjere alt, men alle kan gjere litt. Denne motivasjoene er så sterk, eg kan ikkje tenkje meg noko meir meiningsfult enn å leve saman med dyr og natur, og ikkje på tvers av dei. La meg bare fort konstatere at eg er villig til å betale mykje for at kjøtet eg et skal kome frå dyr som har levd meiningsfulle liv.

Kaninene mine lever i store bur. Eg prøva å ha bingedrift, men det førte mange konfliktar og så mange skader på dyra, at eg forsto at bur var betre for dei. Dei står derimot ved sidan av kvarandre og har visuell kontakt med naboen sin. Hoene får to kull på sommaren, iom at eg ikkje har varmt nok vinterlokale for vinterborn. I løpet av eit år et dei fôr for 7.500, og eg brukar 1.500 på flis og utstyr. Salget av kaniner sørgar for ein inntekt på 11.000, eg tener altså 2.000 på kaninhaldet. For å auke inntektene må eg skjære ned på dyrevelferda. Bura kan bli mindre så eg får plass til fleir dyr, eller eg kan la hoene få fleire kull i løpet av sommaren, og slik bruke opp kroppane deira i løpet av eit par år.

Sauane mine, dei seks eg kjøpte hausten 2012 kosta meg 15.000 i innkjøp. Eg fôra på dei eit år for rundt 8.000 i kraftfôr, og då fekk eg høyet eg trong av naboen min. Øyremerker, medisinar o.a utstyr var på rundt 2.000. Altså hadde eg utgifter på 25.000 det fyrste året. Eg selde tre lam for  6.000, og auka verdien på besetninga med like mykje ved å spare tre lam. Likevel gjekk eg 13.000 i underskot.

Når andre år er over vil eg ha kjøpt kraftfôr og utstyr for 13.000, eg får framleis høyet gratis. (!) Salg av lam (alle i år iom at småbruket mitt ikkje har plass til fleire dyr) vil generere ca 18.000 og eg vil gå 5.000 i overskot. Underskotet frå i fjor blir dermed redusera til 8.000.

Eg brukar ein time på fôringa kvar dag, dersom eg har skikkeleg dårleg tid og må forte meg gjennom rutinene. Men alle dyra er jo så pratesjuke og kontaktsøkande at det fort forsvinn ein time til bare til kløing og handtering. Det fører til at eg får tillitsfulle dyr som ikkje blir stressa ved flytting eller slakting. Det er fint for dei og betryggande for meg. I tillegg kjem gjerding, bygging av innredningar, rensing av bur, spading av talle..

I vår tok eg andre bøndars oppfordring om å søke produksjonstilskot på alvor. Eg kan det, iom at møbelsnekring, besøksgard og kjøtproduksjon er registrera på same org.no og omsetjinga er på over 50.000 i året. Det betyr at eg kan søke om ein drøy 1.000-lapp for kvar vinterfôra sau.

Gjer dette meg lat? Gjer dette meg til ein snyltar? Eg føler ikkje det. Eg dreg min del av lasset og sørgar for at nokon kan ete middag med god samvittighet, vel vitande om at dyra dei tygger på har hatt det bra mens dei levde. For alt det det er verdt.

Reklame

Eple

I år som i fjor er det sjølvsådde epletreet mitt fult av blomar. Dei fyrste åra eg levde her var eg usikker på kva slag tre det kunne vere, for det var endå veldig lite. Eg er ganske god på skogens vekster, men å skille hagetrærne frå kvarandre sit ikkje i fingerspissane endå. Ein trost har sannsynlegvis eti frukt frå eit tre i nærleiken og så har han bæsja her, og i ein startpakke av gjødsel blei eplesteinen lagt på bakken bak låvebrua. Fordi vesttilhøva var gode nok spira frøet og treet byrja å vekse.

Til trass for ein mengd med blomar blei det bare eit eple i fjor, men eg rakk i allefall å ete det sjølv før fuglane kom og tok det. Kvifor blei det bare ein frukt? Truleg fordi det er for langt unna neste epletre og at denne sorten treng krysspollinering.  Ellers var våren i fjor heilt fin for bestøving av fruktblomar her. Varmen og blomstringa passa fint med at innsekta gjorde inntog. For utan innsekta skjer det ingenting. Det er dei som flyttar blomsterstøv frå hannblomane til hoblomane, slik at plantene kan få born. I tillegg kjem det ei kritisk tid etter blomstringa, når blomen sakte men sikkert knyter seg og blir eit kart. Dersom det kjem ein kuldeperiode då, med kalde nettar og frost, kan blomane dø og fell til bakken. Då er sjansen til å reprodusere seg borte for i år. Men trærne lever lenge og neste år kjem det nye moglegheitar.

Litt mindre avslappa er fruktbonden til dette fenomenet. For han betyr det at han ikkje får pengar frå næringa si i år. Men jamne mellomrom kjøper han inn og byter ut frukttrærne sine for å heile tida ha trær som produserar godt. Frukttrær er som regel sett saman av to ulike trær, der rota er frå ein type som er godt egna til det lokale jordsmonnet og klimasona på staden (landet vårt er dela inn i åtte slike soner), og ein fruktberande krone av ynskt sort som er poda inn på rotstokken. Plommetrær må beskjærast seint på hausten når sevja har dratt seg tilbake til rota for at ikkje treet skal blø ihjel. Dei andre frukttrærne skal skjærast før sevja stig, mellom sein vinter og tidleg vår. Dette gjerast for at trærne ikkje skal gå bananas og bruke næringa og kreftene sine på å bli eit stort tre, men konsentrere seg om å lage store, saftige frukter. Eit ubeskorent tre vil lage mengder av små epler, slike som me kjenner dei frå bestemors hage e.l.  Utover det beskyttar bonden avlinga si mot sopp og sjukdom ved hjelp av sprøytemiddel, og mot fuglar ved hjelp av nett. Og om er det hardt regn over lang tid er det vere naudsynt å setje opp presseningar over trærne for å berge frukta. Men det er jo også eit økonomisk spørsmål. Er det forsvarleg å investere i eit tak?  Veit han at han får igjen det han satsar?

Også fruktbonden treng å ha ein økonomisk tryggleik, han må vite at han i det minste har ein sikker minsteinntekt  i form av stønad frå samfunnet. Det skulle bare mangle. Norsk frukt er jo så deilig!

Grisen og levemåten hans.

Denne bildekrusellen krever javaskript.

Det var ein gong grisen var lei av levemåten sin, og så fekk han det for seg at han skulle til tings og få dom for ein ny levemåte. Han fekk prøve lykka han som andre, anten det blei til det tynne eller det tjukke.

«Kva er det du har å klage over?» spurde skirvaren.

«Å, eg er så lei av levemåten min, far» svara grisen. Hesten får havre og kua får mjøldrikke, og så ligg dei tørt og godt i bås og spilltau attpå. Og eg får ikkje anna enn skuler og skyllevatn. Om dagen vassar eg i søyle, og om natta ligg eg og rullar meg i lort og våt halm. Er det rett og rettferd i slikt, skrivar?» spurde han.

Skrivaren fann at grisen førte saka si greit. Så leitte han i bøkene sine og gav grisen dom for ein ny levemåte. «Det er urimeleg at du skal ha det så mykje strengare», sa han. «frå no av skal du få kveite og erter og ligge i silkeseng.»

Ja, grisen takka og var så glad at han visste korkje natt eller dag. Og heile heimvegen gjekk han og mulla og smågrynta: «Kveite og erter, og ligge i silkeseng! Kveite og erter, og ligge i silkeseng! Kveite og erter, og ligge i silkeseng! »

Vegen gjekk gjennom nokre skograbbar og oppi eit holt låg reven og lydde på. Og han skulle nå straks utpå med fantestykka sine att. Og så til å pipe, fint og skarpt: «Skuler og rask, og ligge i boss!

Grisen brydde seg ikkje om han, men heldt på sitt: «Kveite og erter, og ligge i silkeseng! Men det dreiv på: «Skuler og rask, og ligge i boss! Skuler og rask, og ligge i boss! Skuler og rask, og ligge i boss!» Og til slutt seig det i grisen, og han byrja å ta etter.

Då han kom heim, spurde dei han korleis det hadde gått på tinget. «Fekk du dom for ein likare levemåte?» sa dei.

«Ja-vel. Ja- vel» sa grisen. «skuler og rask, og ligge i boss! Skuler og rask, og ligge i boss!

*******

Små bruk er ikkje nødvendigvis einsbetydande med god dyrevelferd, men eg vil påstå at store bruk slett ikkje er det. Dyras behov er på mange måtar veldig like våre. Å vere mett betyr ikkje automatisk at me har det bra. Dyra er født med ulike personlegdomar og ulike behov. Eg ser det på daggamle lam, kven som er tøffe og kven som er skeptiske, kven som vil ha utfordringar og kven som vil ha tryggleik. Eg ser det på hønene som ofte spaserar i par som gode vener, mens andre treng rom og vil helst vere i fred. Grisane Svanhild, Jørgen og Vidar var ein eigen liten gjeng, mens lille Hr. Brokk var ein trufast etterdiltar som ville ha kos. For produskjonsdyras skuld er eg redd for regjeringas forslag til jordbruksoppgjer. Dyra treng å bli sett. Mens dei lever er dei ingen vare. Ikkje før hjarta har slutta å slå er dei eit produkt. Det er fyrst då dei blir kjøtt. Bonden skal forvalte liv, råvarene våre gir respons, og alle involverte har ein smertegrense.

Eg nektar å godta at ein må bli så mykje støre for å bevise at ein er ein god bonde. Eg vil ha aksept for verdiskapingane som blir gjort, men som ofte har ein ikkje målbar verdi. Me har ikkje råd til å miste bøndane og matproduksjonen vår.

Eit levande landbruk fungerar som ein beredskap ved kriser. Me kan ikkje vere sikre på at me får importert all maten me treng på lang sikt. Me kan det nå, men me ser ikkje rundt neste sving. Å brakklegge bygdane er farleg. Å bygge ned matjord med kjøpesenter er risikabelt.  Mat må produserast der det er mogleg, ikkje bare der det er mest lønnsomt akkurat nå, og det gjeld like mykje globalt som lokalt. Me treng bredde og variasjon i produksjonsformer og geografisk plassering. Og maten kan godt bli dyrare, for me kastar faktisk eteleg mat for 14 milliardar, eller 255.000 tonn, i året.

Heia bonden!